Twórcze myślenie

Okazuje się, że często mamy mylną definicję tego, czym twórczość faktycznie jest. Albert Einstein mówił, że jednostka twórcza to osoba zdolna do samodzielnego myślenia i osądu. Zatem wielu z nas jest dużo bardziej twórczych, niż mogło się nam do tej pory wydawać. Twórczość jest zapisana w naszym DNA, ponieważ nasz Stwórca jest nieopisanie kreatywny, a my jesteśmy stworzeni na Jego obraz i podobieństwo.

Pod pojęciem twórczości

Według Roberta E. Frankena, profesora z Uniwerystetu w Kalgary: „kreatywność (twórczość) jest tendencją do tworzenia lub rozpoznawania pomysłów, alternatywnych metod lub możliwości, które mogą być przydatne w rozwiązywaniu problemów, komunikowaniu się z innymi, dostarczaniu rozrywki (…) ”. Ludzie, którzy myślą twórczo, są wyposażeni w szczególne umysłowe „narzędzia”, które pomagają im definiować i rozwiązywać problemy. Gdy stoją przed dokonaniem ważnych wyborów, potrafią przewidywać ich następstwa. Biorą pod uwagę alternatywne rozwiązania rozwiązania i są w stanie przygotować dobry plan działania.

Inną definicję twórczości podaje Dorothy Sisk, profesor psychologii z Uniwersytetu Lamar: „Twórczość to drogocenny towar, a twórcze osoby to te, które dokonują małych i wielkich odkryć, m.in. w medycynie, nauce, literaturze i sztuce. To osoby, które prowadzą naszą cywilizację naprzód”. O twórczości Tadeusz Kantor, polski reżyser, malarz, scenograf i grafik, powiedział: „Rytm twórczości jest nieprzerwany; wymaga totalnego, bez reszty permanentnego zaangażowania myśli, woli i wyobraźni”.

Artyzm vs twórczość

Rodzice, którzy się nie czują zbyt twórczy, mogą się martwić o to, w jaki sposób przekazać tę umiejętność dzieciom. Najczęściej postrzegają tak siebie te osoby, które są świetnie zorganizowane, zaradne, potrafią precyzyjnie trzymać się zasad, reguł i instrukcji, ale nie przejawiają uzdolnień artystycznych. Jednak nie oznacza to, że nie są ludźmi twórczymi. Różnica między artyzmem a twórczością jest ogromna. Twórczość to siła wyobraźni. Każdy z nas posiada umiejętność widzenia starych rzeczy w nowy sposób; robienia rzeczy tak, jak nikt jeszcze do tej pory nie próbował ich zrobić.

Twórczość to naturalna umiejętność, którą wszyscy mamy. Każdy człowiek otrzymuje różne dary i talenty, które musi w sobie odkryć. Natomiast twórczość to wrodzone odbicie kreatywności wszechobecnej wokół nas (Vicki Caruana). Jednym z komponentów twórczości jest szukanie sposobów na lepsze funkcjonowanie spraw, rzeczy, systemów czy nawet relacji międzyludzkich. Większość z udogodnień cywilizacyjnych i udoskonaleń wymaga twórczego myślenia. Każdy z nas może myśleć w twórczy sposób, rozwijać tę umiejętność w sobie oraz uczyć tego innych, także dzieci i młodzież. Pomogą nam w tym cztery cechy: płynność, elastyczność, oryginalność i wrażliwość.

Twórcze myślenie wymaga oryginalności, potocznie nazywanej wyjściem poza schemat

Płynność

Płynność dotyczy głębokiego rozumienia oraz umiejętności posługiwania się specyficznym językiem w danej dziedzinie. Jeśli ktoś jest płynny w twórczym sposobie myślenia, oznacza to, że potrafi wygenerować dużą ilość pomysłów, napotykając przeszkodę, problem, lub szukając usprawnień. Twórcze myślenie w dużej mierze wymaga od nas, abyśmy byli na tyle zdystansowani do jednego rozwiązania (pomysłu, idei), by móc otworzyć umysł na swobodny przypływ nowych rozwiązań i wzięcie ich pod uwagę. To nie przychodzi nam naturalnie, szczególnie gdy jesteśmy przyzwyczajeni do krytykowania własnych pomysłów. Niektórzy tak brutalnie cenzurują rozwiązania, na które sami wpadają, że są w stanie zamęczać się tym w nieskończoność, by wpaść na tę jedną oryginalną myśl. Ale w takim wypadku nasze dzieci mogą uczyć się od nas tego, że istnieje tylko jedno właściwe rozwiązanie – i często będą go szukać, a gdy już je znajdą, zrezygnują z niego. Dziecko, które uczymy takiego myślenia, ma duże szanse, by przejawiać brak poczucia bezpieczeństwa i panikować, gdy oferowana jest mu wolność odnalezienia wielu różnych rozwiązań i pomysłów.

W jednej ze swoich książek na temat twórczości Eugene Raudsepp proponuje wiele ćwiczeń w rozwijaniu kreatywnych strategii. Jednym ze sposobów, w jaki można sprawdzać swoją płynność, jest następujący: Wymień 12 potencjalnych możliwości użycia okularów przeciwsłonecznych. Przykłady: Chronić się przed słońcem. Ukryć niewyspane oczy. Ukryć brak make-upu. Zmienić swój wygląd. Zasłonić zmarszczki. Wyglądać jak celebryta. Wyglądać jak osoba niewidoma. Użyć jako lustra. Zatrzymać opadające włosy. Chronić oczy przed wiatrem lub dymem. Ulżyć sobie w bólu głowy spowodowanym zbyt mocnym światłem. Użyć jako ciężarka na dokumentach. Użyć jako gryzaka podczas długich spotkań.

Niektóre z naszych pomysłów mogą wydawać się na początku śmieszne i nieistotne, ale pamiętajmy, że celem tego ćwiczenia jest pozwolenie sobie na wymyślenie jak największej ilości możliwych rozwiązań – zarówno tych śmiesznych, jak i jakościowych. Czasami to najbardziej trafne rozwiązanie problemu chowa się między śmiesznymi pomysłami.

Elastyczność

Osoba, która myśli w sposób twórczy, potrafi wybierać oraz testować wiele różnych podejść i możliwości w rozwiązywaniu konkretnych zadań, nie tracąc sprzed oczu głównego celu. Gdy napotyka ślepą uliczkę, bez problemu obiera kolejną. Nie czuje się zniechęcona takim obrotem spraw ani się nie załamuje. Przeciwieństwem osoby elastycznej w twórczym myśleniu jest ktoś tak silnie skoncentrowany na tym, by plan został zrealizowany w jeden określony sposób, że potrafi całkowicie poddać się w momencie, gdy nie jest to możliwe, i potrzebne są inne rozwiązania. Dlatego ćwiczeniem elastyczności w myśleniu jest obmyślanie potencjalnych planów B, C i D, a nawet E. Posiadanie tzw. opcji jest także skutecznym narzędziem zapobiegania wszelkim stresom. Elastyczność jest obecna w procesie twórczego myślenia, gdy potrafimy postrzegać rozwiązanie z wielu punktów widzenia, tak by zwiększyć ilość naszych opcji. Proste ćwiczenie: Wymieńmy od kilku do kilkunastu możliwości spożytkowania czasu podczas deszczowego, jesiennego weekendu, kończąc zdanie: „Jeśli przez weekend nie będzie słońca, możemy…”.

Oryginalność

Twórcze myślenie wymaga oryginalności, potocznie nazywanej „myśleniem poza pudełkiem” lub wyjściem poza schemat. Gdy myślimy oryginalnie, tworzymy nowe połączenia, kombinacje oraz nowe relacje. Sięgają one poza ustanowione dotychczas systemy funkcjonowania i nie są ograniczone „niemożnościami” czy przekonaniami, że „tego się nie da”. Oczywiście, zdaję sobie sprawę, że nie ma prawdziwie oryginalnych pomysłów, ale są stopnie i poziomy oryginalności, na podstawie których pomysły mogą być porównywane z innymi. Ćwiczenie się w oryginalnym myśleniu może być dość wyczerpujące dla mózgu. Nie jest łatwo być nietypowym. Najprostsze, a zarazem zabawne ćwiczenie oryginalności, to wymienienie jak największej ilości nietypowych sposobów zastosowania np. deski snowboardowej. Ćwiczenie możemy zrobić z drugą osobą, na przemian wymieniając po jednym sposobie, aż zabraknie nam pomysłu. Mamy na zastanowienie nie więcej niż 5 sekund. Bycie kimś, kto myśli w oryginalny sposób, wymaga często myślenia „pod prąd”, polubienia zmiany, oraz umiejętności dodawania czegoś do zwykłych rzeczy, od których oczekuje się, by zostały zrobione w określony sposób. Jednak musimy nastawić się, że oryginalne rozwiązania będą kwestionowane przez innych. Często są uważane za niepraktyczne, trudne, niemożliwe albo nie do zaakceptowania, gdyż zbyt odstają od norm.

Wrażliwość

Bycie wrażliwym pomaga w bezpośredniemu rozwiązywaniu problemów. Wszyscy operujemy na różnych poziomach wrażliwości. Niektórzy z nas są nadmiernie wrażliwi i świadomość przeróżnych problemów może nas przytłaczać, a czasem nawet paraliżować. Niektórzy z nas z kolei są niewrażliwi i nawet najwyrazistsze sygnały tego, że zbliża się problem, są ignorowane. Uczenie się balansu pomiędzy tymi dwoma biegunami jest bezcenne dla procesu twórczego myślenia.

W celu wyznaczania sobie realistycznych celów musimy być wrażliwi, a zarazem realistyczni w kwestii diagnozowania problemów wokół nas. Otaczają nas problemy na skalę światową, rodzinne, związane ze znajomymi oraz indywidualne. Osoby, posługujące się twórczym myśleniem, znajdują rozwiązania – w pierwszej kolejności przez uświadomienie sobie zasięgu danego problemu. Dla dzieci dobrym miejscem uczenia się właściwej wrażliwości jest stawianie siebie w miejscu innej osoby. Doris Shallcross, autorka książki „Teaching Creative Behavior” (z ang. Nauka twórczego zachowania), pokazuje, że rozwijanie wrażliwości na problemy odbywa się w dużej mierze dzięki uczeniu się ich przewidywania. A dzieje się to poprzez znajomość tego, jakie konsekwencje wynikają z podjęcia konkretnych działań. To pomaga upewnić się, że dziecko nie będzie reagować pasywnie wobec napotkanego problemu. Wrażliwość na potencjalne zmaganie się z trudnymi doświadczeniami jest ważnym elementem nauki empatii, umiejętności postawienia się w czyjejś sytuacji. Możemy zrobić następujące ćwiczenie (najpierw sami, a potem z dziećmi), by rozwinąć lepszą wrażliwość na potencjalne problemy: Wyobraź sobie spokojny plac zabaw, boisko szkolne, ulicę. Spróbuj przewidzieć potencjalne problemy czy zagrożenia, jakie mogą zaistnieć w danym miejscu, oraz przedyskutuj, jak należy się zachować, lub jak problemowi zapobiec.

Zaczyna się w umyśle

Mając świadomość, że istnieje ogromna różnica między byciem artystycznym a twórczym, możemy z większą chęcią angażować się w rozwijanie kreatywności. Bycie twórczym zaczyna się w naszym umyśle, zanim przejawi się jako nasze konkretne działanie czy produkt. Zarówno dzieła, wynalazki, innowacje czy usprawnienia, jak i rozwiązywanie problemów angażują twórcze procesy myślowe. Jedyną rzeczą, która może nas w tym hamować, to strach.

Poniżej niektóre przykłady z krytyk twórczego myślenia, które możemy dostrzec u siebie i innych, oraz sposoby, w jakie możemy zamienić je na zachęcenie i wzmacnianie twórczych procesów.

Krytyka twórczego myślenia

To się nie uda.
Nie mamy czasu.
Co pomyślą inni?
Wiem, że to nie zadziała.
To nie musi być nasz problem.
Przedyskutujmy to kiedy indziej.
To zbyt nowoczesne.
To już było.

Zachęcanie do twórczego myślenia

Dobrze idzie!
Podoba mi się to.
Twój mózg jest na najwyższych obrotach dzisiaj.
To jest zdecydowanie niebanalne.
Damy radę.
Jesteś naprawdę utalentowany.
Dobrze myślisz!
Rozwijamy się.

Twórcze myślenie – jak je rozwijać